Strefa pożarowa budynku – co to takiego?

Żeby zrozumieć, czym jest strefa pożarowa budynku należy przeanalizować, jakie wymagania są stawiane nowoczesnym projektom pod względem bezpieczeństwa pożarowego. Na początku warto zastanowić się nad tym, jak będzie wykorzystywany, kto będzie go użytkował, a także jakie są wymagania odnośnie systemów zabezpieczeń. Podczas procesu projektowania, budowy, czy eksploatacji wykorzystuje się bowiem specjalistyczne rozwiązania, które mają zapewnić:

• zachowanie nośności konstrukcji przez określony czas,
• ograniczenie rozprzestrzeniania się ognia i dymu wewnątrz budynku,
• ograniczenie rozprzestrzeniania się pożaru na sąsiednie obiekty budowlane lub tereny przyległe,
• możliwość ewakuacji ludzi lub ich uratowania w inny sposób,
• uwzględnienie bezpieczeństwa osób ratowniczych.

Można przyjąć, że bezpieczeństwo pożarowe są to wszelkie działania i przedsięwzięcia mające na celu ochronę życia i zdrowia, mienia oraz środowiska przed skutkami powstania i rozprzestrzeniania się pożaru. Warto wspomnieć, że w Polsce jednym z najważniejszych aktów prawnych regulujących kwestie bezpieczeństwa pożarowego oraz systemów zabezpieczeń budynków są Warunki techniczne jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. 2022 poz. 1225) – zwane WT.

Czym jest strefa pożarowa?

Zastosowanie odpowiednich środków zapobiegawczych pozwala w warunkach zagrożenia powstrzymać ogień oraz oddziaływanie wysokiej temperatury w obrębie strefy pożarowej przynajmniej przez założony czas. To z kolei pozwala w znaczący sposób zminimalizować ryzyko oraz ewentualne straty do przewidzianego w projekcie obszaru. Strefa pożarowa jest budynkiem lub jego częścią, która została wydzielona elementami oddzielenia lub pasami wolnego terenu. Dokładną definicję można znaleźć w WT (§226).

fot. Podział na strefy pożarowe

Najprościej ujmując strefa pożarowa może obejmować [3]:

• pomieszczenie,
• kondygnację,
• część budynku,
• cały budynek,
• zespół budynków stojących na tej samej działce budowlanej.

Przyjmuje się, że w momencie wybuchu pożaru objęta nim zostanie jedna strefa pożarowa, która jest jednocześnie maksymalnym obszarem strat. Podział budynku na strefy pożarowe pozwala lepiej dostosować wykorzystywane urządzenia do konkretnej powierzchni, lepiej skonfigurować systemy alarmowe, a także lepiej zarządzać akcją ewakuacyjną. Z założenia ewakuacja ze strefy objętej pożarem do sąsiadującej z nią strefy pozwala zapewnić bezpieczeństwo. Sąsiadujący obszar (strefa pożarowa) jest bowiem wydzielony przegrodami odpornymi na działanie wysokiej temperatury, co pozwala powstrzymać ogień. Odrębnym pojęciem jest pomieszczenie wydzielone pożarowo (np. przedsionek przeciwpożarowy), które nie stanowi odrębnej strefy pożarowej.

Podział na strefy pożarowe

Elementy oddzielenia przeciwpożarowego takie jak ściany i stropy lub odpowiednia odległość pomiędzy budynkami pozwalają zapewnić podział na strefy pożarowe. Budynek może być podzielony na kilka stref pożarowych, z których każdą stanowi obszar o określonej powierzchni.  Ta jest obliczana jako powierzchnia wewnętrzna budynku lub jego części, przy czym wlicza się do niej także powierzchnię antresoli.

Z uwagi na przeznaczenie oraz sposób użytkowania budynki i ich części stanowiące odrębne strefy pożarowe dzieli się na [1]:

• mieszkalne, zamieszkania zbiorowego i użyteczności publicznej charakteryzowane kategorią zagrożenia ludzi, określane jako ZL,
• produkcyjne i magazynowe, określane jako PM,
• inwentarskie (służące do hodowli inwentarza), określane dalej jako IN.

Dodatkowo budynki i ich części stanowiące odrębne strefy pożarowe, określane jako ZL zalicza się do jednej lub więcej niż jedna kategorii zagrożenia ludzi:

• ZL I – zawierające pomieszczenia przeznaczone do jednoczesnego przebywania ponad 50 osób niebędących ich stałymi użytkownikami, a nieprzeznaczone przede wszystkim do użytku ludzi o ograniczonej zdolności poruszania się;
• ZL III – użyteczności publicznej, niezakwalifikowane do ZL I i ZL II;
• ZL IV – mieszkalne;
• ZL V – zamieszkania zbiorowego, niezakwalifikowane do ZL I i ZL II.

Dopuszczalna powierzchnia stref pożarowych

W określonych przypadkach powierzchnia strefy pożarowej ZL może dochodzić nawet do 10 000 m2. Wartość ta może być zwiększona pod warunkiem zastosowania stałych samoczynnych urządzeń gaśniczych wodnych (o 100%) lub samoczynnych urządzeń oddymiających uruchamianych za pomocą systemów wykrywania dymu (o 100%). Przy jednoczesnym stosowaniu ww. rozwiązań dopuszcza się powiększenie powierzchni stref pożarowych o 200%. Warto wspomnieć, że w przypadku stref pożarowych PM (z wyjątkiem garaży) dopuszczalna powierzchnia strefy pożarowej jest uzależniona od gęstości obciążenia ogniowego Q [MJ/m2]. Dopuszczalne powierzchnie dla stref ZL, PM, IN zostały określone w WT (§227-231).

Bierna i aktywna ochrona pożarowa

W celu zapewnienia jak najwyższego poziomu bezpieczeństwa pożarowego, na terenie danego budynku stosowane są systemy ppoż mogące składać się z biernych i aktywnych środków zabezpieczeń. Celem stosowania biernych zabezpieczeń jest zwiększenie odporności ogniowej elementów konstrukcji oraz spowolnienie rozprzestrzeniania się ognia i wysokiej temperatury. Odpowiednio przemyślane i wdrożone systemy ppoż pozwalają zmniejszyć zagrożenie do wielkości strefy pożarowej. Do biernych środków ochrony zalicza się: ściany działowe, masy natryskowe, okładziny pyłowe, czy powłoki pęczniejące i absorpcyjne.

Do aktywnych środków ochrony zalicza się wszelkie systemy przeciwpożarowe i ich elementy, a więc: systemy sygnalizacji pożarowej, stałe urządzenia gaśnicze SUG, urządzenia zraszaczowe, hydranty wewnętrzne, czy systemy oddymiające. Wspomniane systemy przeciwpożarowe wymagają aktywacji w czasie pożaru (poprzez urządzenia wykrywające pożar lub działanie człowieka np. naciśnięcie ręcznego ostrzegacza pożarowego tzw. ROP-a).

Odporność ogniowa i klasa odporności ogniowej

Odporność ogniową można opisać jako zdolność elementu do zachowania określonej właściwości użytkowej, w warunkach pożaru rozwiniętego przez określony czas, wyrażany w minutach, wyznaczony na podstawie badania elementu próbnego [2].

Podział budynku na strefy pożarowe, czy wyznaczenie w nim dróg ewakuacyjnych nie byłoby możliwe bez zastosowania elementów wydzielających, które w warunkach pożaru są w stanie zachować przez niezbędny czas wymaganą odporność ogniową. Dzięki nim istnieje możliwość powstrzymania pożaru w obrębie danej strefy. Elementy budowlane powinny być wykonane z materiałów niepalnych oraz posiadać klasę odporności ogniowej adekwatną do klasy odporności pożarowej budynku.

Zapis klasy składa się z [2]:

• R – nośność ogniowa, czyli zdolność próbnego nośnego elementu konstrukcji do utrzymania obciążenia badawczego bez przekraczania określonych kryteriów z uwagi na wielkość i prędkość przemieszczania (w minutach),
• E – szczelność ogniowa, czyli zdolność elementu próbnego oddzielającego element konstrukcji budowlanej do zapobieżenia przejściu płomieni i gorących gazów oraz zapobieżenia pojawieniu się płomieni na powierzchni nienagrzewanej (w minutach),
• I – izolacyjność ogniowa, czyli zdolność elementu próbnego oddzielającego element konstrukcji budowlanej poddany oddziaływaniu ognia z jednej strony, do ograniczania przyrostu temperatury nienagrzanej powierzchni poniżej określonych poziomów (w minutach).

Elementy oddzielenia przeciwpożarowego oraz zamknięcia znajdujących się w nich otworów muszą posiadać klasę odporności ogniowej (REI30-REI240). Drzwi przeciwpożarowe, czy inne zamknięcia przeciwpożarowe muszą posiadać klasę odporności ogniowej (EI30-EI120), a ściana oddzielenia pożarowego (REI60-REI240). Wymagane klasy odporności ogniowej zostały określone w WT (§232). Warto wspomnieć, że ściana oddzielenia pożarowego powinna być wznoszona na własnym fundamencie lub na stropie, opartym na konstrukcji nośnej o klasie odporności ogniowej nie niższej od odporności ogniowej tej ściany.

Podsumowanie

W celu zaprojektowania obiektu, który będzie spełniał wymogi prawne w zakresie bezpieczeństwa pożarowego, należy wziąć pod uwagę aspekty, które finalnie mają wpływ na zachowanie konstrukcji, rozprzestrzenianie się dymu oraz ognia, możliwość ewakuacji, czy bezpieczeństwo ekip ratowniczych w warunkach pożaru. Jednym z ważniejszych zagadnień jest odpowiednia ochrona pożarowa, w tym podział budynku na strefy pożarowe. Właściwe określenie powierzchni, które mają być wydzielone pożarowo, pozwala następnie dobrać odpowiednie rozwiązania techniczne (w tym systemy alarmowe), a także znacząco ułatwia nadzorowanie działania poszczególnych urządzeń. Dodatkowo przemyślany podział wpływa bezpośrednio na bezpieczeństwo użytkowników budynku, którzy w razie potrzeby będą mieli zapewnione odpowiednie warunki ewakuacji pomiędzy sąsiednimi strefami. Stosując właściwe rozwiązania istnieje duża szansa powstrzymania pożaru, a w szczególności jego rozprzestrzeniania się pomiędzy strefami. Należy przy tym pamiętać, że wszelkie przegrody takie jak np. ściana oddzielająca muszą posiadać odpowiednią klasę odporności ogniowej, a strefa pożarowa nie może przekraczać dopuszczalnej powierzchni określonej w WT.

• [1] Warunki techniczne jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. 2022 poz. 1225)
• [2] Dreger Maria, Klasyfikacje ogniowe w kontekście biernej ochrony przeciwpożarowej
• [3] https://www.rockwool.com/pl/inspiracje-baza-wiedzy/baza-wiedzy/bezpieczenstwo-pozarowe/odpornosc-ogniowa-przykryc-dachowych/ (dostęp 30.11.2023)